1. با تشکر از حضور در این مصاحبه، لطفا خودتان را معرفی کرده و سوابق علمی، پژوهشی، اجرایی و عملی خود و فعالیت های مرتبط با این پژوهش را بیان کنید:

سلام. دکتر مجید کرمانی، دانش آموخته دکترای تخصصی بهداشت محیط هستم. در حال حاضر به عنوان استاد گروه مهندسی بهداشت محیط در دانشگاه علوم پزشکی ایران فعالیت می کنم و در پروژه های تحقیقاتی مرتبط با آلودگی و کیفیت هوا، اپیدمیولوژی آلودگی هوا، ارزیابی مواجهه و ریسک آلاینده های زیست محیطی مشارکت فعال دارم. تحقیقات من بر روی موارد زیر متمرکز است:

• آلودگی هوا و سلامت
• اثرات سمیت و التهابی آلاینده های هوا
• خصوصیات شیمیایی آئروسل محیطی
• کیفیت هوای داخل ساختمان
• ارزیابی ریسک آلاینده های محیطی
• ارزیابی اثرات آلاینده های محیطی

اخیراً، در حال انجام تحقیقاتی در حوزه هوش مصنوعی و تکنیک‌های سنجش از دور برای پیش‌بینی سطوح آلودگی هوا و بررسی تأثیرات بالقوه بر روی سلامت به عنوان یک عامل خطر مهم برای بیماری‌های غیرواگیر هستم. حاصل پژوهش های بنده، انتشار 2 فصل کتاب در ناشر Springer، 200 مقاله در Scopus و در 85 مجله بین المللی با حدود 4270 استناد و H-index برابر 36 بوده است.

------------------------------------------------------------------------------------

2- دلیل اصلی شما برای انتخاب این طرح تحقیقاتی چه بود و چه کسانی در این پژوهش یاری دهنده شما بودند؟

آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که امروزه بشر با آن روبه‌روست. به دلیل افزایش بی‌رویه‌ی فعالیت‌های صنعتی، مصرف سوخت‌های فسیلی و تراکم جمعیت در بعضی از شهرها، این پدیده روزبه‌روز شدیدتر می‌شود. بر اساس گزارش وضعیت هوای جهان منتشر شده در سال 2025، آلودگی هوا دومین عامل مرگ‌ومیر در جهان پس از فشار خون بالا است و منجر به بیماری‌های قلبی‌وعروقی، برونشیت، اختلالات تنفسی، سرطان و مرگ زودرس می‌شود. بر اساس آخرین گزارش مؤسسه‌ی بار بیماری‌ها، آلودگی هوای آزاد و هوای داخل ساختمان سالیانه منجر به بیش از ۸ میلیون مرگ در جهان می‌شود. از این تعداد مرگ، ۸۳ درصد به علت بیماری‌های غیرواگیر می باشد. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، در حال حاضر ۹۹ درصد از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آن غلظت سالیانه‌ی ذرات معلقPM_2.5  بالاتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت است. مطابق گزارش مؤسسه‌ی بار بیماری‌ها، در سال ۲۰۲۴ به‌طور میانگین حدود ۲۸ درصد از مرگ‌های زودرس مرتبط با آلودگی هوای آزاد، به دلیل بیماری ایسکمیک قلبی و ۴۸ درصد از مرگ‌ومیرها به علت بیماری مزمن ریوی بوده است. مطابق گزارش مؤسسه‌ی بار بیماری‌ها، در سال ۲۰۲۴ به‌طور میانگین حدود ۲۸ درصد از مرگ‌های زودرس مرتبط با آلودگی هوای آزاد، به دلیل بیماری ایسکمیک قلبی و ۴۸ درصد از مرگ‌ومیرها به علت بیماری مزمن ریوی بوده است. طبق گزارش بانک جهانی، خسارت ناشی از مرگ زودرس به علت آلودگی هوا در سال ۲۰۱۳ حدود ۲۲۵ میلیارد دلار بوده است که این رقم به اندازه تولید ناخالص داخلی چند کشور بزرگ مانند هند، کانادا و مکزیک در کنار هم است، و این نشان‌دهنده میزان بالای اثرات اقتصادی آلودگی هوا بر جهان است. بر اساس گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۶، کل خسارت رفاه از دست رفته در کشور ایران به علت آلودگی ذرات معلقPM_2.5  معادل با ۳۰ میلیارد دلار بوده است که این رقم حدود 48/2 درصد از تولید ناخالص ملی کشور ایران را تشکیل می‌دهد. این خسارت‌ها شامل کاهش درآمد، هزینه‌های سلامت و اثرات منفی بر کیفیت زندگی مردم است و نشان‌دهنده تاثیر بسیار جدی آلودگی هوا بر اقتصاد و رفاه جامعه در ایران می‌باشد. بر اساس گزارش وزارت بهداشت، میانگین سالیانه غلظت ذرات معلقPM_2.5  در سال ۱۴۰۲ در کلان شهر مشهد بیش از 7 برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت و بیش از 3 برابر استاندارد ملی کشور (حدود 5/36 میکروگرم بر متر مکعب) بوده است. میانگین غلظت سالیانه ذرات معلقPM_2.5  در کلان شهر مشهد طی سالهای 1392 تا 1402 برابر با 83/31 میکروگرم بر متر مکعب (بیش از 6 برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت) بوده است. از آنجا که ذرات معلقPM_2.5  به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل خطر محیطی برای مرگ‌ومیر زودرس، به‌ویژه در ارتباط با بیماری‌های قلبی - عروقی و تنفسی، معرفی شده است، انجام یک مطالعه بومی با طراحی دقیق در یکی از کلان‌شهرهای کشور ضرورت داشت. در عین حال، بررسی مطالعات انجام‌ شده در کشور حاکی از آن بود که عمده مطالعات در راستای تخمین های کلی مبتنی بر نرم‌افزارهایی مانند ⁺AirQ انجام شده است و امکان تحلیل دقیق رابطه کوتاه‌مدت مواجهه–پاسخ را با درنظرگرفتن ساختار زمانی، اثرات تأخیری و متغیرهای مخدوش‌گر فراهم نکرده‌اند. به بیان دیگر، خلأ اصلی در این بود که رابطه بین تغییرات روزانه غلظت ذرات معلقPM_2.5  و مرگ‌ومیر اختصاصی ناشی از بیماری‌های ایسکمیک قلبی، سکته‌های مغزی و گروهی از بیماری‌های تنفسی در مشهد، با استفاده از یک چارچوب آماری پیشرفته و مبتنی بر داده‌های چندساله، به‌صورت نظام‌مند ارزیابی نشده بود. بر همین اساس، این طرح با هدف طراحی و اجرای یک مطالعه سری زمانی و به‌کارگیری مدل رگرسیون شبه‌ پواسون (quasi-Poisson regression) برای برآورد اثرات کوتاه‌مدت ذرات معلقPM_2.5  بر مرگ‌ومیر منتسب به بیماری‌های ایسکمیک قلبی (IHD)، سکته‌های مغزی (Stroke)، بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)، عفونت‌های حاد تنفسی تحتانی (ALRI) و سرطان ریه (LC) در بازه زمانی ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ در شهر مشهد انتخاب شد. در این چارچوب، تلاش شد با تنظیم متغیرهای هواشناسی و سایر عوامل مخدوش‌گر، نسبت خطر (Risk Ratio) برای افزایش‌های مشخص در ذرات معلقPM_2.5  به‌صورت علمی و قابل استناد برآورد شود تا نتایج آن بتواند مستقیماً در سیاست‌گذاری‌های محیط‌زیستی و بهداشتی مورد استفاده قرار گیرد. این پژوهش با همکاری تیم متخصص و پژوهشگر برجسته انجام شد. آقای دکتر احسان موسی‌فرخانی در طراحی مدل‌های آماری، ساختاردهی تحلیل‌های سری زمانی، انتخاب متغیرهای واردشونده به مدل، ارزیابی برازش مدل و کنترل مسائل آماری نقش اساسی ایفا کردند. خانم مهندس فاطمه جولایی مسئولیت گردآوری، سامان‌دهی و پاک‌سازی داده‌های ذرات معلقPM_2.5  و نیز داده‌های مرگ‌ومیر را بر عهده داشتند. اعتبارسنجی داده‌ها، حذف داده‌های پرت، بررسی کفایت پوشش زمانی داده‌ها و انطباق با معیارهای پیشنهادی مراجع بین‌المللی برای کیفیت داده‌های پایش، از جمله فعالیت‌های کلیدی ایشان در این طرح بود. همکاری و تلاش تیم مطالعاتی، این امکان را فراهم کرد که نتایج مطالعه از نظر علمی قابل اتکا بوده و به‌عنوان یک مرجع برای تحلیل اثرات آلودگی هوا بر مرگ‌ومیر در شهر مشهد مورد استفاده قرار گیرد.

--------------------------------------------------------------------------------------

3- پژوهش تان را معرفی کرده و با معرفی ویژگی ها و نوآوری های آن در خصوص موضوعات و محورهای آن شرح دهید:

 این مطالعه یک تحلیل جامع و مبتنی بر مدل‌سازی آماری پیشرفته است که توانسته است:

• رابطه ذرات معلق PM₂.₅ و مرگ‌ومیر اختصاصی را برای اولین بار در مشهد با دقت بالا برآورد کند؛
• الگوهای زمانی اثر آلاینده را از لَگ صفر تا پنج روز آشکار سازد؛
• روند پنج‌ساله آلودگی هوا را در مقیاس‌های مختلف زمانی تحلیل کند؛

و در نهایت، شواهدی فراهم کند که می‌تواند مستقیماً در سیاست‌گذاری کاهش آلودگی هوا و مدیریت سلامت شهری مورد استفاده قرار گیرد.

--------------------------------------------------------------------------------------

4- آیا این پژوهش به مرحله اجرا و بهره برداری رسیده است؟

با توجه به ماهیت اپیدمیولوژیکی و تحلیلی این طرح، پژوهش فاقد فاز اجرایی به‌معنای عملیاتی است؛ اما به‌طور کامل وارد مرحله بهره‌برداری علمی و کاربردی شده است. نتایج مطالعه شامل روند پنج‌ساله ذرات معلقPM_2.5  و برآورد نسبت‌های خطر برای مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی، مغزی و تنفسی می باشد و توانسته شواهد معتبری فراهم کند که می تواند مستقیماً در سیاست‌گذاری حوزه سلامت محیطی، مدیریت شهری و برنامه‌های کاهش آلودگی هوا مورد استفاده قرار گیرد.

این پژوهش برای نخستین‌بار در مشهد اثرات کوتاه‌مدت ذرات معلقPM_2.5  را با مدل‌ سازی پیشرفته سری زمانی کمی‌سازی کرده و به همین دلیل، هم‌اکنون قابلیت بهره‌برداری توسط دانشگاه علوم پزشکی، سازمان محیط‌زیست و مدیریت شهری را دارد. به‌طور خلاصه، این مطالعه هرچند اجرایی نیست، اما خروجی‌های آن پایه‌ای برای تصمیم‌سازی و برنامه‌ریزی کاهش ریسک آلودگی هوا محسوب می‌شود.

--------------------------------------------------------------------------------------

5- این طرح پژوهشی چه گره ای از مشکلات مردم باز خواهد کرد؟

یافته‌های این پژوهش با روشن‌ساختن ارتباط کوتاه‌مدت بین غلظت روزانه ذرات معلقPM_2.5  و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی -عروقی، تنفسی و مغزی، امکان برآورد دقیق‌تر بار سلامت ناشی از آلودگی هوا را در شهر مشهد فراهم می‌کند. نتایج این مطالعه می‌تواند به نهادهای مسئول (دانشگاه علوم پزشکی، مدیریت شهری و سازمان محیط‌زیست) در اولویت‌بندی اقدامات کنترلی، تدوین برنامه‌های کاهش مواجهه، اصلاح الگوهای ترافیکی، مدیریت منابع انتشار و تعیین روزهای پرخطر کمک کند.

از سوی دیگر، ارائه داده‌های معتبر و مبتنی بر مدل‌سازی، زمینه را برای آگاهی‌رسانی عمومی و بهبود رفتارهای محافظتی در روزهای آلوده فراهم می‌سازد؛ امری که به‌ویژه برای گروه‌های حساس مانند سالمندان، بیماران قلبی - تنفسی و کودکان اهمیت دارد.

در مجموع، خروجی این پژوهش با فراهم‌کردن شواهد علمی قابل اتکا، می‌تواند به کاهش ریسک سلامت، حمایت از تصمیم‌سازی‌های مبتنی بر شواهد و ارتقای کیفیت هوای شهر کمک کرده و نهایتاً به کاهش خطر مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در مشهد منجر شود.

--------------------------------------------------------------------------------------

6- انتظار شما از مسئولین و متولیان امور پژوهشی در زمینه حمایت و یا توسعه فعالیت های مشابه چیست و چه راهکارهایی پیشنهاد می کنید؟

انتظار می‌رود متولیان پژوهش و مدیران حوزه سلامت و محیط‌زیست، پژوهش‌های مبتنی بر داده و تحلیل‌های اپیدمیولوژیک را در اولویت تصمیم‌سازی قرار دهند. در این راستا، چند اقدام کلیدی ضروری است:

1. تقویت زیرساخت پایش آلودگی هوا و فراهم‌کردن دسترسی پایدار به داده‌های استاندارد و معتبر برای پژوهشگران.
2. حمایت مالی و سازمانی از مطالعات مدل‌سازی‌های پیشرفته که بتوانند بار واقعی آلودگی هوا را بر سلامت جمعیت برآورد کنند.
3. ایجاد ارتباط مؤثر بین پژوهشگران و سیاست‌گذاران تا نتایج علمی به‌طور مستقیم در تصمیم‌گیری‌ها، برنامه‌های کنترلی و مدیریت شهری به‌کار گرفته شود.
4. توسعه پژوهش‌های بین‌رشته‌ای در حوزه سنجش از دور، مدل‌های انتشار و ارزیابی مواجهه به‌منظور ارائه راه‌حل‌های جامع‌تر.

به ‌طور خلاصه، انتظار می‌رود حمایت ساختاری و پیوسته از پژوهش‌های مرتبط با سلامت جامعه، مسیر تبدیل شواهد علمی به سیاست‌های عملی را تقویت کند.

--------------------------------------------------------------------------------------

7- اگر توضیح دیگری درخصوص برنامه های جاری، آینده و اهداف تان دارید در خاتمه این گفتگو بفرمایید:

در خاتمه این گفتگو، مایلم تاکید کنم که برنامه‌های جاری و آینده بر ادامه تحقیقات علمی با تمرکز بر بهبود سلامت عمومی، به ویژه در زمینه اثرات آلودگی هوا، است. در ادامه پژوهش ها، تمرکز بنده بر توسعه مطالعات دقیق‌تر در حوزه اپیدمیولوژی محیطی، به‌ویژه استفاده از مدل‌های پیشرفته‌تر و رویکردهای یادگیری ماشین برای بهبود برآورد مواجهه و پیش‌بینی آلودگی هوا خواهد بود. همچنین درصدد تلاش جهت تقویت همکاری‌های بین‌رشته‌ای با بخش‌های سلامت، محیط‌زیست و مدیریت شهری هستیم تا نتایج پژوهش‌ها مستقیماً در تصمیم‌سازی و کاهش ریسک سلامت ناشی از آلودگی هوا به کار گرفته شود. از دیگر اهداف، ارتقاء همکاری‌های بین‌المللی با مراکز تحقیقاتی معتبر جهانی و افزایش دسترسی به داده‌ها و فناوری‌های پیشرفته برای ارتقای دقت و جامعیت نتایج پژوهشی است. این تلاش‌ها کمک خواهد کرد تا بهبود کیفیت هوا و کاهش ریسک بیماری‌ها را در گروه‌های آسیب‌پذیر فراهم آوریم و نهایتاً به حفظ سلامت و رفاه جامعه کمک کنیم. هر گونه حمایت و همکاری از طرف مسئولین و جامعه علمی در این مسیر، قطعاً می‌تواند به دستیابی به این اهداف مهم یاری رساند.