به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی ایران، در راستای معرفی دستاوردهای تحقیقات تکمیل شده دانشگاه؛ پژوهشگران در قالب گفت‌وگوهایی به تشریح و تبیین این پروژه‌ها می‌پردازند که در قالب گفت‌وگوهای ویژه در وب سایت دانشگاه علوم پزشکی با هدف تبیین رسالت اطلاع رسانی اهداف هفت گانه دانشگاه علوم پزشکی ایران منتشر می‌شود.

در این زمینه دکتر شهرام صدقی در گفت‌و‌گو با روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی ایران به تشریح طرح تحقیقاتی با عنوان (هزینه اثربخشی مداخله افزایش سواد سلامت در بیماران دیابت نوع دو) پرداخت که این گفت‌وگو از جنس سلامت پیش روی شماست.

_ با تشکر از جنابعالی با معرفی خود، سوابق علمی، پژوهشی، اجرایی و عملی و فعالیت‌های مرتبط با این پژوهش را بیان فرمایید

بنده دکتر شهرام صدقی هستم. در سال 1388 مدرک دکتری در رشته ذخیره و بازیابی اطلاعات از دانشگاه شفیلد انگلستان اخذ و از شهریورماه همان سال در دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران مشغول تدریس و پژوهش بوده ام. در حال حاضر استاد و عضو هیئت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی بوده و همزمان عضو فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران ) کارگروه آینده نگری، نظریه پردازی و رصد کلان سلامت فرهنگستان علوم پزشکی( و عضو هیئت ممتحنه و ارزشیابی (بورد) رشته تخصصی ام در وزارت بهداشت هستم.  

_ دلیل اصلی شما برای انتخاب این طرح تحقیقاتی و پژوهشی چه بوده و چه کسانی در این تحقیق یاری دهنده شما بوده اند؟.

صدقی: این پژوهش در قالب یک پایان نامه از سوی یکی از دانشجویان دوره دکتری؛ دکتر مهشید لطفی و به راهنمایی اینجانب انجام شد. در این پژوهش افتخار همکاری با دکتر فرهاد لطفی و دکتر سیروس پناهی را به عنوان اساتید مشاور پایان نامه را داشتیم. همچنین جا دارد که از مساعدت و همراهی همکاران در معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز به ویژه رئیس درمانگاه تفیهان دکتر نگار مودت و محمد علیچاهی مسئول آزمایشگاه درمانگاه تشکر کنم که شرایط لازم را برای تحقق اهداف این پزوهش فراهم کردند. از تمام بیماران دیابتی و خانواده‌های آنان نیز از بابت اینکه بیش از 6 ماه با تیم پژوهش همکاری کردند سپاسگزار هستیم.

بیماری  دیابت نوع دو شایعترین نوع دیابت است و تقریبا 90 درصد بیماران دیابتی را شامل می‌شود. طبیعت مزمن این بیماری منجر به تحمیل بار اقتصادی سنگین به سیستم بهداشتی می‌شود بر مبنای پیش بینی کارشناسان سازمان جهانی سلامت، میزان شیوع دیابت نوع دو در جهان در سال  حدود 6.5 درصد است و خسارت ناشی از دیابت نوع دو در تحقیقات متعددی در سطح جهان بررسی شده است.

افزایش سواد سلامت باعث افزایش خود‌مراقبتی و سلامت عمومی بیماران دیابت نوع دو می‌شود و از شیوع آن جلوگیری می‌کند. بر مبنای آخرین مطالعات انجام شده در ایران 28 درصد از افراد دارای سواد سلامت در حد کافی، 15 درصد دارای سواد سلامت مرزی، 57 درصد دارای سواد سلامت ناکافی هستند. سطح پایین سواد سلامت در گروه سالمندان، جمعیت مهاجر، افراد بی‌سواد، افراد کم درآمد، افراد با سلامت روان پایین و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت نوع دو شایع‌تر است. بیماران دیابت نوع دو با افزایش سواد سلامت، می‌توانند از پیشرفت بیماری جلوگیری کنند. برنامه‌های آموزشی منسجم، آگاهی، نگرش و عملکرد بیماران دیابتی را افزایش و هزینه‌های درمانی را کاهش می‌دهند. افزایش سواد سلامت، کیفیت زندگی بیماران دیابتی را افزایش می‌دهد و باعث کاهش قند خون بیماران  می‌شود.

روش هزینه - اثربخشی یک روش ارزیابی اقتصادی است، که به چگونگی دستیابی به اهداف مربوط می‌شود. این روش به  تصمیم گیرندگان برای انتخاب و اجرای استراتژی‌های مختلف کمک می‌کند. بررسی اثربخشی انواع مداخلات درمانی و غیر درمانی بر روی هزینه‌ها در طراحی و ارزیابی نظام‌های سلامت نقش اساسی به عهده دارند. با توجه به هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی دیابت نوع دو انجام اقدامات لازم برای کاهش خطر پیدایش بیماری و همچنین کنترل افراد مبتلا ضروری است. بنابراین هرگونه مداخلات درمانی که بتواند باعث بهبود و کنترل عوارض بیماری دیابت نوع دو در ایران شود ضروری خواهد بود.

_ پژوهش تان را معرفی فرموده و ضمن معرفی ویژگی‌ها و نوآوری های آن در خصوص موضوعات و محورهای آن شرح دهید

صدقی: این پژوهش با عنوان هزینه اثربخشی ارتقای سواد سلامت در بیماران دیابت نوع دو، در شهر شیراز انجام پذیرفت. بستر سازی مناسب برای آموزش و آگاهی بیماران، می‌تواند از هزینه‌های نظام سلامت بکاهد. برنامه‌های خود‌مراقبتی و مجاب کردن بیماران دیابت نوع دو به رعایت برنامه‌ها، می‌تواند گام‌های موثری در کاهش هزینه‌های درمانی باشد.  در این مطالعه ملاک محاسبه هزینه‌ها از دیدگاه جامعه بود، که شامل هزینه‌های مستقیم درمانی و غیردرمانی و هزینه‌های غیرمستقیم بود.  فرم جمع‌آوری اطلاعات شامل دو بخش بود که در بخش نخست آن اطلاعات دموگرافیک بیمار و در بخش دوم، اطلاعات مربوط به هزینه‌های مستقیم پزشکی از قبیل هزینه ویزیت پزشکان، هزینه داروهای دیابت، هزینه‌های بیمارستانی، اقدامات تشخیصی و آزمایشگاهی، هزینه‌های مستقیم غیرپزشکی از قبیل هزینه‌های حمل و نقل، اقامت، تلفن و هزینه مراقبت‌های غیررسمی و هزینه‌های غیرمستقیم مانند بهره‌وری از دست رفته بیمار و بهره‌وری از دست رفته همراه بیمار را در بر گرفت، که از طریق فرم استخراج شد و با روش رویکرد سرمایه انسانی محاسبه شد.

پژوهشگر هزینه‌ها را با استفاده از پرونده بیماران و پرسشنامه از بیماران گردآوری کرد. سپس مداخله به منظور افزایش سواد سلامت انجام شد. پژوهشگر  به مدت سه ماه در مرکز حضور داشت و  سواد سلامت بیماران به کمک مدل آموزشی دل نت افزایش یافت. این ابزار شامل مطالب آموزشی درباره قندخون، تغذیه و داروهای مختلف در حوزه بیماری دیابت است. همچنین منابع اطلاعاتی آموزشی و راهنماهای درمانی مفید دیگر موجود، در حوزه دیابت نوع دو (بروشور، معرفی کتاب) برای بیماران از سوی پژوهشگر معرفی و ارائه شد. میزان سواد سلامت بیماران مبتلا به دیابت نوع دو به مدت سه ماه، از سوی پژوهشگر با استفاده از  ابزار استاندارد آموزشی، دل نت و منابع اموزشی متعدد حوزه دیابت نوع دو  افزایش یافت. میزان سواد سلامت، خودمراقبتی، کیفیت زندگی، هزینه‌های مستقیم درمانی و غیر درمانی و هزینه‌های غیر مستقیم از قبل و بعد از مداخله مشخص شد. در انتها هزینه اثر بخشی ازتقای سواد سلامت با استفاده از شاخص کالی (کیفیت زندگی) تعیین شد.

 _ این طرح پژوهشی چه گره ای از مشکلات مردم باز خواهد کرد؟

صدقی: آموزش گسترده، جامع و عملی بیماران دیابت نوع دو، روند بیماری و عوارض آن را کاهش می‌دهد. مطالعات مختلف در بیماران دیابت نوع دو نشان داده است که برنامه‌های آموزشی مناسب همراه با ساختار و طراحی صحیح هزینه سودبخش است. مشاوره‌های فردی و خانوادگی به منظور کاهش میزان افسردگی و بهبود وضعیت کیفیت کار و زندگی بیماران دیابت نوع دو به کاهش زیان‌های اقتصادی ناشی از کاهش بازدهی به دلیل افسردگی می‌انجامد. فراهم کردن امکانات گسترده مراقبتی ـ درمانی و افزایش پوشش خدمات بیماری برای تشخیص و درمان سریع عوارض دیابت که از سرعت پیشرفته شدن عوارض و افزایش هزینه‌های ناشی از آن می‌کاهد. بدون شک با کاهش هزینه‌های بیماری دیابت نوع دو، بیماران مبتلا و خانواده هایشان مشکلات مالی کمتری خواهند داشت. کاهش بار اقتصادی دیابت نوع دو بر بیماران و دولت باعث خلق ثروت خواهد شد.

_ این طرح پژوهشی چه گره ای از مشکلات مردم باز خواهد کرد؟ و انتظار شما از مسئولین و متولیان امور پژوهشی در زمینه حمایت و یا توسعه فعالیت‌های مشابه چیست و چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟

صدقی: در پاسخ به این سؤال باید گفت که ارزش یک ایده و دنبال کردن آن منوط به کاربرد عملی آن است. در واقع، اگر ایده بتواند به چیزی عملی تبدیل شود، ارزش پیگیری و به سرانجام رساندن را دارا خواهد بود. ایده‌های بزرگ، معمولاً در نتیجه محدودیت‌های موجود در مسیر پیشرفت‌های مستمر و یا شناخت یک شکاف دانشی در حوزه‌های مختلف تراوش می‌شود و در نهایت می‌تواند دسترسی به یک راه حلی مفید را فراهم کند. البته باید همواره این نکته را در نظر داشت که به منظور یافتن یک راهکار عملی برای توسعه خدمات جدید باید اعتبار سنجی انجام شود. و شرایط ایجاد و گسترش آن ایده ایجاد شود. ایده ارتقای سواد سلامت بیماران مبتلا به دیابت نوع دو، در عمل محدودیت های اجرایی خواهد داشت، پشت سر گذاشتن این محدودیت‌ها، ارزش پیگیری و به انجام رساندن را دارا خواهد بود. در نتیجه در برنامه‌های آتی پژوهشگران، تجاری سازی این خدمت نیز مدنظر است.

_ اگر توضیح دیگری درخصوص برنامه‌های‌ جاری، آینده و اهداف‌تان دارید در خاتمه این گفت‌وگو بفرمایید.

صدقی: این مطالعه نشان داد مداخلات افزایش سواد سلامت در بیماران دیابت نوع دو، می‌تواند به عنوان یک راهکار موثر در کنترل بیماری و بهبود کیفیت زندگی آنان مورد توجه قرار گیرد. تیم پژوهش امیدوار است تا  ارزیابی هزینه - اثربخشی مداخلات سواد سلامت بتواند به مسئولین و تصمیم‌گیران در حوزه بهداشت و درمان کمک کند تا منابع مالی را به صورت بهینه تخصیص دهند و تصمیمات مناسب را در خصوص اجرای این مداخلات بگیرند تا علاوه بر جلوگیری از زیان‌های مادی و معنوی جبران ناپذیر شاهد افزایش ارتقای سواد سلامت و به تبع آن کاهش و کنترل بیماری‌هایی مانند دیابت نوع دوم باشیم.